Świadomy wybór
Co to jest plan porodu?
Wiele kobiet jeszcze w trakcie ciąży określa swoje oczekiwania wobec przebiegu narodzin dziecka przygotowując tak zwany plan porodu. Jednym z elementów planu porodu jest deklaracja chęci skorzystania z określonych metod łagodzenia bólu porodowego. Warto wcześniej zapoznać się z dostępnymi metodami.
Jakie są dostępne rodzaje znieczuleń?
Ból porodowy można łagodzić stosując leki (metody farmakologiczne), a także sięgając po alternatywne sposoby (metody niefarmakologiczne).
Wśród metod farmakologicznych wyróżniamy:
- Znieczulenie zewnątrzoponowe
- Podtlenek azotu (Entonox), tak zwany gaz rozweselający
- Dożylne leki przeciwbólowe.
Do metod niefarmakologicznych zaliczamy między innymi:
- Aktywność fizyczną rodzącej z wykorzystaniem różnych akcesoriów, na przykład piłki
- Techniki oddechowe
- Masaże i okłady
- Przezskórną stymulację nerwów
- Immersję wodną (kąpiel).
W broszurze znajdziesz informacje na temat metod farmakologicznych. Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej o alternatywnych sposobach uśmierzania bólu — porozmawiaj ze swoją położną.
Kto jest odpowiedzialny za znieczulenie podczas porodu?
Znieczulenie zewnątrzoponowe podczas porodu przeprowadza lekarz anestezjolog w porozumieniu z ginekologiem-położnikiem i położną, którzy czuwają nad prawidłowym przebiegiem porodu.
Czy w każdej sytuacji mogę skorzystać ze znieczulenia?
Jeśli Twój plan porodu obejmuje znieczulenie zewnątrzoponowe, poinformuj o tym położną podczas przyjęcia na salę porodową.
Pamiętaj, że po uwzględnieniu Twoich preferencji, ostateczną decyzję o założeniu znieczulenia podejmuje zespół lekarzy, anestezjolog i ginekolog-położnik, uwzględniając przebieg porodu. Priorytetem jest bezpieczeństwo Twoje oraz Twojego dziecka.
Może zdarzyć się, że zastosowanie znieczulenia nie będzie możliwe ze względu na obecność przeciwwskazań. W takiej sytuacji lekarz poinformuje Cię, dlaczego nie możesz skorzystać z tej metody łagodzenia bólu.
Czy znieczulenie do porodu wymaga przygotowania?
Przed udaniem się do szpitala na poród, niezależnie od planów dotyczących znieczulenia, warto pamiętać o ściągnięciu biżuterii, pierścionków, kolczyków, a także usunięciu lakieru z paznokci.
Ułatwia to monitorowanie funkcji życiowych rodzącej, między innymi saturacji, oraz zapobiega powikłaniom, takim jak obrzęki palców. Odpowiednie przygotowanie oszczędza czas w sytuacjach nagłych, które wymagają szybkiego działania.
Ból w trakcie porodu
Poród siłami natury
Odczuwanie bólu porodowego przez kobietę jest odzwierciedleniem jej indywidualnych predyspozycji, stanu emocjonalnego, a także uwarunkowań społecznych i kulturowych. Dla każdej rodzącej to doświadczenie jest inne. Kobiety mogą też różnie intensywnie odczuwać ból podczas kolejnych porodów.
Ból pojawiający się podczas porodu siłami natury wynika z aktywności skurczowej macicy, rozszerzania się dróg rodnych przygotowujących się na przejście dziecka oraz od ucisku wywieranego przez dziecko na otaczające struktury anatomiczne.
W zależności od okresu porodu, lokalizacja i natężenie bólu zmieniają się. Ból może być odczuwany w nadbrzuszu, w okolicy lędźwiowej i w okolicy krocza.
Podczas znieczulenia, lekarz anestezjolog może poprosić Cię o określenie, gdzie najsilniej odczuwasz ból oraz jakie jest jego natężenie w skali od 0 (brak bólu) do 10 (najgorszy wyobrażalny ból). Dzięki tym informacjom, lekarz może właściwie dobrać dawki leków, a także ocenić skuteczność zastosowanego znieczulenia.
Cięcie cesarskie
Pacjentki w trakcie porodu, które są kwalifikowane do cięcia cesarskiego, mogą odczuwać ból związany z trwającą czynnością skurczową macicy. Podczas cięcia cesarskiego, pacjentka otrzymuje odpowiednie znieczulenie, co eliminuje ból porodowy i umożliwia bezbolesne przeprowadzenie zabiegu.
Większość cięć cesarskich wykonuje się w znieczuleniu regionalnym, zwykle podpajęczynówkowym. Czasami, jeżeli istnieją przeciwwskazania do jego zastosowania lub wskazania do natychmiastowego zakończenia ciąży, stosowane jest znieczulenie ogólne.
W trakcie rekonwalescencji po operacji pacjentki otrzymują leki przeciwbólowe, między innymi paracetamol i ibuprofen, które można bezpiecznie przyjmować podczas karmienia piersią.
Łagodzenie bólu porodowego
Znieczulenie zewnątrzoponowe
Preferowaną i najczęściej wykorzystywaną formą łagodzenia bólu podczas porodu siłami natury jest znieczulenie zewnątrzoponowe.
Czym jest znieczulenie zewnątrzoponowe?
Jest to rodzaj znieczulenia regionalnego. Polega na wprowadzeniu cienkiego cewnika do przestrzeni zewnątrzoponowej w kanale kręgowym. Kanał kręgowy znajduje się w kręgosłupie i otacza rdzeń kręgowy oraz nerwy rdzeniowe, które odpowiadają za odczuwanie bólu w macicy i drogach rodnych. W trakcie porodu, przez cewnik można wielokrotnie podawać lek znieczulający, który blokuje przewodzenie bólu.
Optymalne znieczulenie zewnątrzoponowe do porodu siłami natury znosi silne dolegliwości bólowe przy jednoczesnym zachowaniu odczuwania skurczów i możliwości parcia.
W jakiej pozycji zakłada się cewnik zewnątrzoponowy?
Przed wykonaniem znieczulenia zewnątrzoponowego personel prosi pacjentkę o przyjęcie odpowiedniej pozycji.
Najczęściej pacjentka siada na łóżku z nogami opartymi o stołek, dłońmi położonymi na kolanach i głową przygiętą do klatki, wyginając odcinek lędźwiowy kręgosłupa — wykonuje „koci grzbiet”. Alternatywnie, możliwe jest także podanie znieczulenia w pozycji leżącej, na lewym boku, w której pacjentka zgina nogi i przygina brodę do klatki piersiowej.
Ważne, żeby nie poruszać się w trakcie zakładania cewnika zewnątrzoponowego.
Zakładanie cewnika trwa zwykle krótko i wykonywane jest pomiędzy skurczami. Jeśli podczas przeprowadzania znieczulenia poczujesz osłabienie, szum w uszach, zawroty głowy, pojawią się mroczki przed oczami albo wystąpi mrowienie lub nagły ból w jednej nodze, pozostając w bezruchu, poinformuj o tym lekarza. Objawy te w większości przypadków są niegroźne. Zgłoszenie dolegliwości lekarzowi pozwala mu właściwie ocenić sytuację.
Jak przebiega znieczulenie zewnątrzoponowe?
Lekarz anestezjolog dokładnie bada okolicę kręgosłupa, dezynfekuje i obkłada miejsce wkłucia sterylnymi chustami, a następnie znieczula miejscowo skórę. Lekarz rozpoznaje przestrzeń zewnątrzoponową za pomocą specjalnej igły, po czym wprowadza w to miejsce cienki cewnik.
Cewnik mocowany jest do skóry pleców, a jego drugi koniec przyklejany jest najczęściej w okolicy ramienia. Do cewnika podaje się leki znieczulające miejscowo.
Po podaniu znieczulenia, pacjentka proszona jest o przyjęcie pozycji leżącej na plecach z symetrycznie ułożonymi nogami (wyprostowanymi lub zgiętymi) przez kolejne 10-15 minut. Dzięki temu, lek znieczulający równomiernie dociera do wszystkich nerwów.
Przez cały okres działania znieczulenia, co jakiś czas sprawdzane są parametry życiowe rodzącej. Intensywność monitorowania jest zwiększana na około 30 minut po podaniu pojedynczej dawki leku. W tym czasie wykonuje się:
- Pomiar ciśnienia tętniczego krwi i czynności serca
- Pomiar saturacji, czyli wysycenia krwi tlenem
- KTG, czyli zapis czynności serca dziecka i czynności skurczowej macicy.
Po około 2 godzinach od zakończenia porodu, lekarz usuwa cewnik i zakłada w tym miejscu opatrunek.
Kiedy znieczulenie zewnątrzoponowe zaczyna działać?
Na efekt znieczulenia zewnątrzoponowego trzeba poczekać zazwyczaj kilka do kilkunastu minut. Dopiero po podaniu leku znieczulającego, lekarz jest w stanie dokładnie ocenić zakres znieczulenia. W nielicznych przypadkach może być wymagana zmiana położenia cewnika.
Pojedyncza dawka znieczulenia działa różnie długo u różnych pacjentek, efekt utrzymuje się średnio od 1 do 2 godzin. Obecność cewnika umożliwia podawanie kolejnych dawek leku w razie potrzeby. Leki znieczulające miejscowo mogą być podawane w postaci pojedynczych dawek lub za pomocą pompy infuzyjnej.
Czy nakłucie kręgosłupa jest bezpieczne?
Procedurę wykonuje wykwalifikowany personel, dla którego bezpieczeństwo ciężarnej jest priorytetem. Ryzyko uszkodzenia rdzenia kręgowego podczas procedury jest minimalne, ponieważ nakłucie wykonuje się zwykle w miejscu, w którym obecne są nerwy rdzeniowe (sam rdzeń kręgowy znajduje się wyżej).
Procedura nie jest bardzo bolesna, a przed jej wykonaniem lekarz anestezjolog znieczula miejscowo skórę. W niektórych przypadkach może być konieczne wykonanie więcej niż jednego nakłucia.
Jakie są zalety znieczulenia zewnątrzoponowego do porodu siłami natury?
Zalety znieczulenia zewnątrzoponowego to:
- Redukcja bólu porodowego, a co za tym idzie, mniejsze obciążenie układu krążenia.
- Zmniejszenie stresu, większy komfort rodzącej i lepsza współpraca z położną podczas porodu (znieczulenie nie wpływa na stan świadomości).
- Poprawa krążenia łożyskowego, lepszy przepływ krwi i składników odżywczych, których potrzebuje dziecko.
- Możliwe przyśpieszenie porodu poprzez relaksację otaczających tkanek i ułatwienie dziecku przejścia przez kanał rodny.
- Szansa na odpoczynek i zebranie sił przed ostatnim etapem porodu — skurczami partymi.
Jakie są możliwe działania niepożądane znieczulenia zewnątrzoponowego?
Znieczulenie zewnątrzoponowe to bezpieczna procedura, jednak możliwe jest wystąpienie działań niepożądanych.
Do najczęstszych działań niepożądanych należą:
- Niedostateczne działanie przeciwbólowe (1 na 8 znieczuleń)
- Dreszcze, podwyższona temperatura ciała, świąd (częste)
- Nudności, wymioty (częste)
- Spadek ciśnienia tętniczego (1 na 50 znieczuleń)
- Popunkcyjne bóle głowy (1 na 100 znieczuleń)
Rzadko występują:
- Uszkodzenie nerwów rdzeniowych (tymczasowe 1 na 1000 znieczuleń, utrzymujące się powyżej 6 miesięcy 1 na 24 000 znieczuleń)
- Ropień (infekcja) przestrzeni zewnątrzoponowej (1 na 50 000 znieczuleń)
- Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (1 na 100 000 znieczuleń)
- Krwiak przestrzeni zewnątrzoponowej (1 na 170 000 znieczuleń)
- Uszkodzenie rdzenia kręgowego (1 na 250 000 znieczuleń).
Częstości poszczególnych działań niepożądanych mogą różnić się w zależności od konkretnej sytuacji klinicznej.
Jakie są przeciwwskazania do znieczulenia zewnątrzoponowego?
W pewnych sytuacjach, zastosowanie znieczulenia zewnątrzoponowego nie jest możliwe. Przeciwwskazania do znieczulenia zewnątrzoponowego to między innymi:
- Brak zgody lub współpracy ze strony pacjentki
- Brak zgody zespołu ginekologiczno-położniczego ze względu na sytuację położniczą
- Małopłytkowość (zbyt mała liczba płytek krwi, niezbędnych do prawidłowego krzepnięcia)
- Zaburzenia krzepnięcia i przyjmowanie leków przeciwzakrzepowych (takich jak heparyna)
- Uczulenie na leki znieczulające
- Infekcja w miejscu wkłucia
- Ciężkie krwawienie
- Niektóre choroby układu nerwowego
- Czasami również tatuaże okolicy lędźwiowej (wymagają indywidualnej oceny).
Podtlenek azotu (Entonox)
Mieszanka podtlenku azotu i tlenu (Entonox) to tak zwany gaz rozweselający, który podaje się przez maseczkę lub ustnik. Rodząca rozpoczyna wdychanie mieszanki na początku skurczu, dostosowując częstość i głębokość wdechów do własnych potrzeb. Ten rodzaj łagodzenia dolegliwości bólowych nie wymaga obecności lekarza anestezjologa.
Zastosowanie podtlenku azotu szybko zmniejsza dolegliwości bólowe, relaksuje, a działanie leku utrzymuje się krótko. Jest to bezpieczna forma łagodzenia bólu, jednak może być niewystarczająca w przypadku silnych dolegliwości bólowych.
Dożylne leki przeciwbólowe
Dolegliwości bólowe podczas porodu można łagodzić za pomocą dożylnych, krótko działających, opioidowych leków przeciwbólowych. Z tej metody korzysta się stosunkowo rzadko i jest to terapia wykraczająca poza standardowe wskazania (tak zwana terapia off label). Zwykle lekarz rozważa podanie opioidowych leków przeciwbólowych w sytuacji, gdy występują przeciwwskazania do znieczulenia zewnątrzoponowego.
Leki opioidowe podawane w trakcie porodu mogą wpływać na stan dziecka po porodzie, jak również na stan rodzącej, wywołując senność, nudności czy zwolnienie czynności oddechowej.
Petydyna, niegdyś szeroko wykorzystywany lek z grupy opioidów, obecnie nie powinna być stosowana jako metoda łagodzenia bólu porodowego ze względu na liczne działania niepożądane.
Często zadawane pytania
Kiedy powinnam zgłosić chęć skorzystania ze znieczulenia?
Chęć skorzystania ze znieczulenia najlepiej zgłosić w chwili przyjęcia na salę porodową. W późnej fazie porodu możliwości zastosowania znieczulenia mogą być ograniczone, decyzję podejmuje lekarz ginekolog-położnik.
Czy mogę zrezygnować ze znieczulenia zewnątrzoponowego po jego wykonaniu?
Po podaniu leku znieczulającego do cewnika, jedyną metodą odwrócenia znieczulenia jest odczekanie, aż lek przestanie działać. Jeśli nie będziesz chciała kontynuować znieczulenia, lekarz anestezjolog nie poda kolejnej dawki.
Czy możliwe jest jednoczesne stosowanie różnych metod łagodzenia bólu porodowego?
Znieczulenie zewnątrzoponowe zwykle jest wystarczające do kontroli bólu porodowego i standardowo nie łączy się ze sobą różnych metod farmakologicznych.
Jeśli pacjentka jest znieczulona zewnątrzoponowo, a zachodzi konieczność wykonania pilnego cięcia cesarskiego, można je przeprowadzić wykorzystując założony wcześniej cewnik zewnątrzoponowy, zastosować znieczulenie podpajęczynówkowe (dodatkowe nakłucie w okolicy kręgosłupa) lub w razie potrzeby wykonać znieczulenie ogólne (wprowadzenie w głęboki sen, tak zwaną narkozę).
Jak znieczulenie zewnątrzoponowe wpływa na dalszy przebieg porodu? Czy będę mogła chodzić, jeść, pić?
Zdarza się, że znieczulenie zewnątrzoponowe wydłuża czas trwania porodu, jednak nie stanowi to przeciwwskazania do jego stosowania.
To, czy po podaniu znieczulenia będziesz mogła chodzić, zależy od kilku czynników. W okresie okołoznieczuleniowym prowadzone jest monitorowanie parametrów życiowych, takich jak ciśnienie tętnicze krwi i saturacja, a także monitorowanie czynności serca płodu (zapis KTG), które wykonuje się w pozycji leżącej. W rzadkich przypadkach możliwe jest wystąpienie osłabienia nóg. Decyzję dotyczącą aktywności fizycznej podejmie położna w porozumieniu z lekarzem, rozważając indywidualnie Twoją sytuację.
Po otrzymaniu znieczulenia możesz przyjmować klarowne płyny (woda, herbata); ewentualne spożywanie posiłków uzgodnij z lekarzem.
Czy znieczulenie zewnątrzoponowe zwiększa ryzyko zakończenia porodu cięciem cesarskim?
Poród siłami natury nie zawsze przebiega prawidłowo. Rozwiązanie ciąży cięciem cesarskim może okazać się koniecznością — dotyczy to zarówno pacjentek znieczulonych, jak i tych rodzących bez znieczulenia.
Dotychczas przeprowadzone badania i analizy nie wykazały zwiększenia częstości cięć cesarskich, ani porodów instrumentalnych (z użyciem kleszczy lub próżnociągu), z powodu zastosowania znieczulenia zewnątrzoponowego zgodnego z aktualnymi zaleceniami.
Czy znieczulenie zewnątrzoponowe wpływa na dziecko i karmienie piersią?
Znieczulenie zewnątrzoponowe, przeprowadzone zgodnie z zachowaniem aktualnych zaleceń, nie wpływa na stan dziecka ani na możliwość karmienia piersią.
Broszura o znieczuleniach do zabiegów operacyjnych w formacie PDF jest dostępna tutaj.